เผด็จเรื่องนางปติปูชิกา

๔. เรื่องนางปติปูชิกา [๓๖]

 [ข้อความเบื้องต้น]

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี ทรงปรารภหญิงชื่อปติปูชิกา ตรัสพระธรรมเทศนานี้ว่า ปุปฺผานิเหว เป็นต้น. เรื่องตั้งขึ้นในดาวดึงสเทวโลก.

[เทพธิดาจุติแล้วเกิดในกรุงสาวัตถี]

 ได้ยินว่า เทพบุตรนามว่ามาลาภารี ในดาวดึงสเทวโลกนั้น มีนางอัปสรพันหนึ่งแวดล้อมแล้ว เข้าไปสู่สวน. เทพธิดา ๕๐๐ ขึ้นสู่ต้นไม้ ยังดอกไม้ให้ตกอยู่. เทพธิดา ๕๐๐ เก็บเอาดอกไม้ที่เทพ-ธิดาเหล่านั้นให้ตกแล้ว ประดับเทพบุตร. บรรดาเทพธิดาเหล่านั้นเทพธิดาองค์หนึ่ง จุติบนกิ่งไม้นั้นนั่นแล. สรีระดับไป ดุจเปลวประทีปนางถือปฏิสนธิในเรือนแห่งตระกูลหนึ่ง ในกรุงสาวัตถี ในเวลาที่นางเกิดแล้ว เป็นหญิงระลึกชาติได้ ระลึกอยู่ว่า เราเป็นภริยาของมาลาภารีเทพบุตร ถึงความเจริญ กระทำการบูชาด้วยของหอมและดอกไม้เป็นต้น ปรารถนาการเกิดเฉพาะในสำนักสามี. นางแม้ไปสู่ตระกูลอื่น ในเวลามีอายุ ๑๖ ปี ถวายสลากภัต ปักขิกภัตและวัสสาวาสิกภัตเป็นต้นแล้ว ย่อมกล่าวว่า ส่วนแห่งบุญนี้ จงเป็นปัจจัยเพื่อประโยชน์แก่อันบังเกิดในสำนักสามีของเรา. พระมหาฮั้ว ป. ธ. ๕. วัดบวรนิเวศวิหาร แปล.

[จุติจากมนุษยโลกแล้วไปเกิดในสวรรค์]

ลำดับนั้น ภิกษุทั้งหลายทราบว่า นางนี้ ลุกขึ้นเสร็จสรรพแล้ว ย่อมปรารถนาผัวเท่านั้น จึงขนานนามของนางว่า ปติปูชิกา. แม้นางปติปูชิกานั้น ย่อมปฏิบัติโรงฉัน เข้าไปตั้งน้ำฉัน ปูอาสนะเป็นนิตย์. มนุษย์แม้พวกอื่น ใคร่เพื่อจะถวายสลากภัตเป็นต้น นำมามอบให้ด้วยคำว่า แม่ ท่านจงจัดแจงภัตแม้เหล่านี้ แก่ภิกษุสงฆ์. แม้นางเดินไปเดินมาอยู่โดยทำนองนั่น ได้กุศลธรรม ๕๖ ทุกย่างเท้านางตั้งครรภ์แล้ว. นางก็คลอดบุตร โดยกาลอันล่วงไป ๑๐ เดือน. ในกาลที่บุตรนั้นเดินได้ นางได้บุตรแม้อื่น ๆ รวม ๔ คน. ในวันหนึ่งนางถวายทาน ทำการบูชา ฟังธรรม รักษาสิกขาบท ในเวลาเป็นที่สุดแห่งวัน ก็ทำกาละด้วยโรคชนิดใดชนิดหนึ่ง ซึ่งบังเกิดขึ้นในขณะนั้นแล้วบังเกิดในสำนักสามีเดิมของตน.

[อายุของมนุษย์ประมาณ ๑๐๐ ปี]

 ฝ่ายนางเทพธิดานอกนี้ กำลังประดับเทพบุตรอยู่นั่นเอง ตลอดกาลเท่านี้. เทพบุตรเห็นนางนั้นกล่าวว่า เธอหายหน้าไปตั้งแต่เช้า, เธอไปไหนมา ? เทพธิดา. ดิฉันจุติค่ะ นาย. เทพบุตร เธอพูดอะไร ? เทพธิดา. ข้อนั้นเป็นอย่างนี้ นาย. เทพบุตร. เธอเกิดแล้วในที่ไหน ? เทพธิดา. เกิดในเรือนแห่งตระกูล ในกรุงสาวัตถี. เทพบุตร. เธอดำรงอยู่ในกรงสาวัตถีนั้นสิ้นกาลเท่าไร ?

 เทพธิดา. ข้าแต่นาย ดิฉันออกจากท้องมารดา โดยกาลอันล่วงไป ๑๐ เดือน ในเวลาอายุ ๑๖ ปี ไปสู่ตระกูลผัว คลอดบุตร ๔ คนทำบุญมีทานเป็นต้น ปรารถนาถึงนาย มาบังเกิดแล้วในสำนักของนายตามเดิม. เทพบุตร. อายุของมนุษย์มีประมาณเท่าไร ? เทพธิดา. ประมาณ ๑๐๐ ปี. เทพบุตร. เท่านั้นเองหรือ ? เทพธิดา. ค่ะ นาย เทพบุตร. พวกมนุษย์ถือเอาอายุประมาณเท่านี้เกิดแล้ว เป็นผู้ประมาทเหมือนหลับ ยังกาลให้ล่วงไปหรือ ? หรือทำบุญมีทานเป็นต้น ? เทพธิดา. พูดอะไร นาย, พวกมนุษย์ประมาทเป็นนิตย์ ประหนึ่งถือเอาอายุตั้งอสงไขยเกิดแล้ว ประหนึ่งว่าไม่แก่ไม่ตาย. ความสังเวชเป็นอันมาก ได้เกิดขึ้นแก่มาลาภารีเทพบุตรว่าทราบว่า พวกมนุษย์ถือเอาอายุประมาณ ๑๐๐ ปีเกิดแล้ว ประมาทนอนหลับอยู่, เมื่อไรหนอ ? จึงจักพ้นจากทุกข์ได้.

[๑๐๐ ปีของมนุษย์เท่า ๑ วันในสวรรค์]

ก็ ๑๐๐ ปีของพวกเรา เป็นคืนหนึ่งวันหนึ่งของพวกเทพเจ้าชั้นดาวดึงส์, ๓๐ ราตรีโดยราตรีนั้น เป็นเดือนหนึ่ง, กำหนดด้วย ๑๒ เดือนโดยเดือนนั้น เป็นปีหนึ่ง, ๑๐๐๐ ปีทิพย์ โดยปีนั้น เป็นประมาณอายุของเทพเจ้าชั้นดาวดึงส์. ๑๐๐๐ ปีทิพย์นั้น โดยการนับในมนุษย์เป็น ๓ โกฏิ ๖ ล้านปี. เพราะฉะนั้น แม้วันเดียวของเทพบุตรนั้น (ก็) ยังไม่ล่วงไปได้เป็นกาลเช่นครู่เดียวเท่านั้น. ขึ้นชื่อว่าความประมาท ของสัตว์ผู้มีอายุน้อย อย่างนี้ ไม่ควรอย่างยิ่งแล. ในวันรุ่งขึ้น พวกภิกษุเข้ไปสู่บ้าน เห็นโรงฉันอันไม่ได้จัดอาสนะยังไม่ได้ปู น้ำฉันยังไม่ได้ตั้งไว้ จึงกล่าวว่า นางปติปูชิกาไปไหน ? ชาวบ้าน. ท่านผู้เจริญ พระผู้เป็นเจ้าทั้งหลายจักเห็นนาง ณ ที่ไหน ? วันวานนี้ เมื่อพระผู้เป็นเจ้าฉันแล้ว (กลับ) ไป, นางตายในตอนเย็น. ภิกษุปุถุชนฟังคำนั้นแล้ว ระลึกถึงอุปการะของนางนั่น ไม่อาจจะกลั้นน้ำตาไว้ได้, ธรรมสังเวชได้เกิดแก่พระขีณาสพ. ภิกษุเหล่านั้นทำภัตกิจแล้ว ไปวิหาร ถวายบังคมพระศาสดา ทูลถามว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อุบาสิกาชื่อปติปูชิกา ลุกขึ้นเสร็จสรรพแล้ว ทำบุญมีประการต่างๆ ปรารถนาถึงสามีเท่านั้น, บัดนี้ นาง ตายแล้ว (ไป)เกิด ณ ที่ไหน ?

พระศาสดา. ภิกษุทั้งหลาย นางเกิดในสำนักสามีของตนนั่นแหละ.

ภิกษุ. ในสำนักสามี ไม่มี พระเจ้าข้า.

พระศาสดา. ภิกษุทั้งหลาย นางปรารถนาถึงสามีนั่น ก็หามิได้, มาลาภารีเทพบุตร ในดาวดึงสพิภพ เป็นสามีของนาง, นางเคลื่อนจากที่ประดับดอกไม้ของสามีนั้นแล้ว ไปบังเกิดในสำนักสามีนั้นนั่นแลอีก.

ภิกษุ. ได้ยินว่า อย่างนั้นหรือ ? พระเจ้าข้า.

พระศาสดา. อย่างนั้น ภิกษุทั้งหลาย.

ภิกษุ. น่าเวช ! ชีวิตของสัตว์ทั้งหลายน้อย (จริง) พระเจ้าข้าเช้าตรู่ นางอังคาสพวกข้าพระองค์ ตอนเย็น ตามด้วยพยาธิที่เกิดขึ้น.

พระศาสดา. อย่างนั้น ภิกษุทั้งหลาย ชื่อว่า ชีวิตของสัตว์ทั้งหลายน้อย (จริง), เหตุนั้นแล มัจจุผู้กระทำซึ่งที่สุด ยังสัตว์เหล่านี้ ซึ่งไม่อิ่ม ด้วยวัตถุกาม และกิเลสกามนั่นแล ให้เป็นไปในอำนาจของตนแล้ว ย่อมพาเอาสัตว์ที่คร่ำครวญ ร่ำไรไป ดังนี้แล้วตรัสพระคาถานี้ว่า :- มัจจุ ผู้ทำซึ่งที่สุด กระทำนระผู้มีใจข้องใน อารมณ์ต่าง ๆ เลือกเก็บดอกไม้อยู่เทียว ผู้ไม่ อิ่มในกามทั้งหลายนั่นแล สู่อำนาจ.

[แก้อรรถ]

 บรรดาบทเหล่านั้น บาทพระคาถาว่า ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตความว่า ผู้มัวเลือกเก็บดอกไม้คือกามคุณทั้งหลาย อันเนื่องด้วยอัตภาพ และเนื่องด้วยเครื่องอุปกรณ์อยู่ เหมือนนายมาลาการ เลือกเก็บดอกไม้ต่างชนิดอยู่ในสวนดอกไม้ ฉะนั้น.

บาทพระคาถาว่า พฺยาสตฺตมนส นร ความว่า ผู้มีจิต ซ่านไปโดยอาการต่าง ๆ ในอารมณ์อันยังไม่ถึงแล้ว ด้วยสามารถ แห่งความปรารถนา ในอารมณ์ที่ถึงแล้ว ด้วยสามารถแห่งความยินดี.

บาทพระคาถาว่า อติตฺตเยว กาเมสุ ความว่า ผู้ไม่อิ่มในวัตถุกามและกิเลสกามทั้งหลายนั่นแล ด้วยการแสวงหาบ้าง ด้วยการได้เฉพาะบ้าง ด้วยการใช้สอยบ้าง ด้วยการเก็บไว้บ้าง.

บาทพระคาถาว่า อนฺตโก กุรุเต วส ความว่า มัจจุผู้ทำซึ่งที่สุด กล่าวคือมรณะ พานระผู้คร่ำครวญ ร่ำไร ไปอยู่ ให้ถึงอำนาจของตน.

ในเวลาจบเทศนา ชนเป็นอันมาก บรรลุอริยผลทั้งหลาย มีโสดาปัตติผลเป็นต้น, เทศนา มีประโยชน์แก่มหาชน ดังนี้แล.

เรื่องนางปติปูชิกา จบ.